تاریخ و فرهنگ

تاریخچه رشت

1- توسعه شهر از آغاز تا دوره صفویه

سابقه تاریخی شهر رشت احتمالاً به قبل از اسلام و دوره ساسانیان بر می­ گردد. در کتاب «جغرافیای حدود العالم » که در سال 372 هجری قمری نگارش یافته است، آمده که «رشت از آبادی های کهن ایران است» و از آن با صفت «ناحیت بزرگ» یاد کرده است. شهر کنونی رشت که مرکز استان گیلان می­ باشد در ادوار گذشته بصورت روستایی بین دو منطقة گیلان (بیه پیش که مرکز آن فومن و بیه پس که مرکز آن لاهیجان بود) قرار داشت و چون این محل در مسیر ارتباطی واقع شده بود یکی از توقفگاه هایی بود که مورد استفاده کاروان های عبوری قرار می گرفته است. در روزگار صفویه، گیلان به دو قسمت منقسم شده بود، تا اینکه در سال 934 هجری قمری شاه طهماسب حکومت هر دو قسمت گیلان را به "احمد خان لاهیجانی" سپرد. در دوره وی، رشت اهمیت اقتصادی و سیاسی فراوانی یافت.

شهر رشت در این دوره با توجه به مرکزیت و جذب جمعیت بر وسعت خود افزود. رشد این شهر با اهمیت سیاسی، اداری و اقتصادی که از این دوره شروع می­ یابد آغاز گردید. به عبارت دیگر این شهر در زمان شاه عباس واجد جنبه­ های شهری شد. او برای از بین بردن ملوک الطوایفی و سرکوبی دو ناحیه حاکم نشین گیلان (لاهیجان و فومن) به رشت که وضعیت آن برای تجارت فوق العاده مناسب بود مرکزیت بخشید و آنجا را حاکم نشین گیلان کرد و با افزودن به وسعت آن باعث شد که شهر از شکل قصبه خارج شده و به مکان تجارت ابریشم تبدیل گردد. نقش تجاری شهر به همراه مرکزیت اداری سیاسی، از عمده­ ترین عوامل توسعه شهر در قرن 11 هجری قمری می ­باشد. انتخاب رشت به عنوان مرکزیت گیلان، به علت موقعیت مکانی ویژة آن بود. این ویژگی­ها عبارتند از:

  • برخورداری از موقعیت میان راهی مناسب.
  • دسترسی به آب و محصور بودن بین دو رودخانه صیقلان و گوهر رود.
  • نزدیک بودن به دریای خزر و در نتیجه موقعیت مناسب آن برای ارتباط با خارج.
  • بالا بودن توان طبیعی از نظر تولیدات کشاورزی.
  • عدم وجود عوارض توپوگرافی بازدارنده.
 

وضعیت رشت در دورة قبل و بعد از صفویه

2- توسعه شهر رشت از دوره صفویه تا پهلوی

از زمان سقوط پایتخت صفویان بوسیله افغان­ ها و اشغال رشت و گیلان توسط روس ­ها، شرایطی کاملاً متفاوت با گذشته در حوزة گیلان پدید آمد. در ابتدا اشغال گیلان توسط روس­ ها با هدف ضمیمه کردن آن به امپراتوری روسیه انجام شده بود. در این زمان پطر کبیر شخصاً بعد از اشغال گیلان، "لواشف" را به حکومت گیلان منصوب کرد، در چنین شرایطی شهر رشت نیاز به توسعه کالبدی داشت و تقریباً پانزده مایل به طرف جنوب از بیشه زارها پاک شد. اصلاحاتی که از سوی پطر کبیر در گیلان انجام شد با نیازهای سرمایه­ داری نوظهور روسیه به منظور تمرکز قدرت و ایجاد امنیت سیاسی و اقتصادی در قلمرو تحت حاکمیت روسیه هماهنگی داشت. روس­ ها در این زمان ضمن این که آغازگر تحول مهمی در ساخت اقتصادی و شکل مالکیت بر زمین شدند، و املاک خاصه دولت صفویه را به املاک خصوصی تبدیل کردند و در ضمن ساختار­های اداری قدرت و روابط اداری حاکم بر آن را نیز تغییر دادند. این تحول در تولید مازاد ثروت، قدرت و انباشت سرمایه به این شهر بسیار مؤثر بودد.

در دورة قاجاریه رشت دارای دو بازار بود، بازار باربندان (ساغریسازان) و بازار ساروق بندان که در مرکز شهر واقع بود. در این دوره، رشت به طور چشمگیری توسعه یافت. در فاصله یازده کیلومتری این شهر در محل برخورد دو رودخانه گوهر رود و زرجوب (سیاهرود)، بندر ارتباطی پیربازار به وجود آمد، بدین ترتیب کالاهای تجاری از روسیه تا بندر پیربازار و از آن به بعد به وسیلة خط آهن تا شهر رشت منتقل می­ شد. پیربازار، روستایی از بخش مرکزی رشت بود که به علت مجاورت با مرداب و دریا، پره بازار یا بازار ساحلی و بازار مرکزی نامیده می­ شد، و تدریجاً به پیربازار یا پیله بازار، شهرت یافت و لنگرگاه و بندر مهم رشت شد. در هنگام فزونی آب سیاهرود، از پیربازار تا رشت، با کرجی طی می­ شد. لیکن به مرور زمان، راه مال رو و سپس راه درشکه رو، رشت را به این بندر ارتباط می­داد. در دورة قاجاریه، برنامه­ های عمرانی بسیاری اجرا شد که به طور کلی این فعالیت­ ها عبارتند از:

  • ایجاد آبروی فاضلاب و پوشاندن چاه­ ها و خندق ­های روباز،
  • ایجاد بندر ارتباطی پیر بازار و احداث خط آهن رشت پیربازار،
  • تسطیح جاده رشت به منجیل،
  • ایجاد بلدیه (شهرداری)، اولین مدرسه جدید، تئاتر عمومی،
  • ایجاد نهر دور سبزه میدان و سنگ فرش مسیرهای اصلی،
  • تأسیس دباغ خانه (کشتارگاه).

به طور کلی استخوان­ بندی و ساختار شهر در دورة قاجاریه به شرح زیر است:

مسیر شمالی جنوبی از یک سو به طرف تهران و قزوین رفته و بازار ساغریسازان در مسیر آن شکل گرفته و از سوی دیگر از طریق بازار به بندر پیربازار اتصال می­ یابد.

در جهت شرقی غربی نیز راه ارتباطی اصلی، از بازار گذشته و در شرق به لاهیجان و در غرب به فومن اتصال می­ یابد، و مراکز محلات کیاب و روستای چومار­سرا (که به مرور جزء محلات شهر شد) را به یکدیگر متصل می ­نماید.

مسیرهای دیگری از شرق به غرب کشیده شده که یکی از آنها که اصلی تر از بقیه است مراکز محلات خمیران، زاهدان، خمیران کیاب، کیاب و چومارسرا را به یکدیگر اتصال داده است.  نخستین شهرداری دررشت درسال 1286 خورشیدی توسط حاجی میرزا خلیل (پسرمیرزا مهدی شریعتمدار) تأسیس شد. انجمن بلدیه، سنگفرش کوچه ها و خیابان­ها و پاکیزگی شهر، رسیدگی به بهداشت قصابی­ها، نانوایی­ها و ده ها کار دیگر را بر عهده داشت.

 

3- توسعه شهر رشت در دورة پهلوی

پس از انقلاب مشروطیت و تسلط رضاخان، چهرة رشت بدلیل تغییراتی که در آن داده شده شکل تازه­ای به خود گرفت در واقع در این دوره با احداث چند خیابان جدید (امام خمینی ـ سعدی علم الهدی و شریعتی) و  نقطة تقاطع آنها (میدان شهرداری)، بازار به حاشیة خیابان ­ها کشانده شده و ساختمان­ های مسکونی که در محلات قدیمی بصورت متراکم ساخته می­ شدند، در اطراف خیابان ­ها احداث شده و در کنار آنها محلات جدید بوجود آوردند. در فاصلة سال های 1327 1304 شمسی توسعة شهر بیشتر در امتداد خیابان­های جدیدالاحداث ادامه یافت و در مسیر خیابان­های فوق الذکرکارخانجاتی از قبیل بلورسازی، حریربافی، گونی بافی و همچنین بیمارستان­ها و مدارس ساخته شد. از سال 1335 1327 شمسی شهر ازسمت جنوب و جنوب شرقی و جنوب غربی بیشتر از سایر جهات توسعه پیداکرد و پس از آن تا سال 1350، توسعة شهر در حد شرقی متوقف و در جهت غربی و شمال شرقی متمایل گشت. در این دوره است که باغات و مزارع اطراف شهر از بین رفته و بتدریج با قطعه قطعه شدن آنها، این نواحی به واحدهای مسکونی تبدیل شدند. از 1350 به بعد گسترش شهر در جهت شمال و شمال غربی محسوس تر است. طی این دوره مجموعة مسکونی گلسار در شمال شهر ساخته شده و اراضی کشاورزی واقع در شمال غربی تبدیل به واحدهای مسکونی شدند. در سمت جاده بندر انزلی (شمال شرقی) و همچنین جاده لاهیجان (شرق) با گسترش واحدهای مسکونی، واحدهای تجاری و خدماتی و صنایع کارگاهی روبرو هستیم. تا سال 1357 شهر رشت در سمت جنوب و جنوب شرقی گسترش چندانی نداشته است و فقط در سمت جنوب غربی در کنار جاده جیرده گسترش خطی واحدهای مسکونی دیده می­ شود. در این دوره اولین طرح جامع شهر رشت تهیه شد و در آن، تغییرات محسوسی در شبکه معابر شهر داده شد. شبکه معابر پیشنهادی، سهمی حدود 20 درصد سطح شهر داشت، که 10 درصد آن شبکه اصلی عبور و مرور شهری و 10 درصد بقیه، مربوط به شبکه فرعی دسترسی به منازل بوده است.

4- توسعة شهری طی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی

طی این دوره نیز گسترش شهر در جهت شمال و شمال غرب ادامه یافت بطوریکه در سمت شمال شهرک گلسار، واحدهای مسکونی پراکنده تا نزدیکی فرودگاه رشت کشیده شده­اند. به علاوه در جهت غرب و شرق رشت یعنی در اطراف جاده فومن و جاده لاهیجان با افزایش قابل ملاحظه واحدهای مسکونی، خدمات و صنایع کارگاهی مواجه هستیم. در این دوره، جاده کمربندی که جاده ­های بندر انزلی، لاهیجان، تهران و فومن را به یکدیگر اتصال می­ دهد، احداث شد. احداث شهرک صنعتی در این دوره، وجود دانشگاه رشت در جاده تهران (جنوب شرق) و نیز تعیین بخشی از جاده لاکان به عنوان محور توسعه، تعداد زیادی از ساخت و سازهای جدید را به این جهات هدایت کرد. در واقع شهر رشت طی سالهای 1357 تا 1364 در جهات غرب به شرق و شمال شرقی توسعه یافته است و از سال 1367 تاکنون نیز توسعه جنوب غرب، شمال غرب و جاده لاکان می باشد.

 

فرهنگ رشت

مردم شهر رشت به زبان گیلگی سخن می‌گویند. بیشتر آن‌ها مسلمان و پیرو شیعه هستند. آداب و رسومی چون عروس گوله، نوروز‌خوانی، عید فطر، عید قربان، مراسم محرم و صفر، گیشه بری و بسیاری مراسم دیگر در این شهر همراه با ترانه‌های محلی و موسیقی سنتی برگزار می‌شود. به هنگام برگزاری مراسم و در بعضی از روستاها همچنان لباس محلی به تن مردم دیده می‌شود. این لباس که پوشیده و رنگارنگ است بسیار زیبا و چشم‌نواز بوده و برای مردان شامل جلیقه، شلوار، کت، کلاه و پا افزار و برای زنان روسری، پیراهن، دامن، شلیته، چادرکمر و شلوار است.

آب و هوای مرطوب و مناسب کشاورزی عاملی شده تا محصولات مختلف را کشت کنند و همیشه در هر فصلی غذا و سبزیجات مخصوص خود را داشته باشند. غذاهایی چون خورشت کدو مسما، واویشکا، شیرین‌تره، بینه قورمه، شوید قورمه، ترش شامی، مرغ لاکو، مرغ ترش، ماهی فسنجان و... از عمده غذاهایی است که در این شهر طبخ داده می‌شود و برای هر سلیقه‌ای مناسب خواهد بود و یکی از خاطره‌انگیزترین خاطرات سفر به رشت خوردن غذاهای محلی است. ترشی‌هایی چون هفت‌بیجار، آبغوره، اخته، رب انار و رب نارنج و شیرینی‌هایی چون رشته خشکار و کاکا در این منطقه تهیه می‌شود.

صنایع دستی مخصوص این منطقه برگرفته از حس طبیعت و رنگ‌های مختلف است. گلیم بافی، رشتی دوزی، بامبو بافی، حصیربافی و خراطی از عمده فعالیت ها در زمینه صنایع دستی است. در بازار رشت می‌توان این صنایع را دید و به عنوان سوغاتی نیز از آن‌ها استفاده کرد.

تاریخ به روز رسانی:
1398/11/07
تعداد بازدید:
2079
آدرس: رشت، بلوار امام خمینی (ره)، جنب بنیاد مسکن، شهرداری رشت، ساختمان مرکزی

ایمیل: creative-city-rasht@rasht.ir پیام گیر: 137
شماره تماس: 33669908 - 33668819 - 33669208
Powered by DorsaPortal